BMT tamır halqları meselelerinden daimiy forumınıñ eksperti Suleyman Mamutov endi bir qaç yıldan berli halqara meydanda Ukrayina tamır halqlarınıñ — qırımtatarlar, qaraylar ve qırımçaqlarnıñ aqlarını qorçalay. Qırım.Aqiqatqa bergen intervyüsında o, bu halqlarnıñ Rusiye işğali altında qarşılaşqanı manialar aqqında ve onıñ işi olarnıñ sesini global seviyede bildirmege yardım etkenini tarif etti.
RF-da "tamır halqı" ifadesi bayağı sıñırlavlarnen qullanıla.
"Yani, muayyen bir etnik gruppa, halq — onıñ sayısı 50 biñden çoq olsa, o vaqıt onı aqtıq tamır halqı olaraq tanımañız mümkün degil. Aslında, Rusiye Federatsiyasınıñ terminologiyası, adet üzre qabul etilgeni kibi "tamır halqı" degil de, "az sayılı tamır halqları" dey. Sayısı 50 biñden çoq olğan bütün halqlar birden ayırıla ve halqara uquqta olarğa berilgen kefaletlerge iddia etip olamaylar", — dep ayttı Suleyman Mamutov.
Rusiye Federatsiyasınıñ böyle kiçik tamır halqlarınıñ vekilleri Ukrayinağa büyük cenkke keteler. Öleler ve özleri öldüreler. "Tamır halqlarınıñ Rusiyesi" muarririyetiniñ esaplarına köre, cenk yılları devamında beş yüzden ziyade insan elâk oldı.
"Ğamlı bir şaqa bar. Rusiye Federatsiyasında tamır halqı olaraq tanılmaq içün olar ya bekley, ya da bu ya da diger halqnıñ sayısını eksiltmek içün areketlerni faal sürette amelge keçireler", — dep qayd etti ekspert.
Melitopol. Zaporojjâ vilâyeti Qırım qaraylarınıñ tarihı ve etnografiyası müzeyi. Müzeyniñ fotoresimi
Meselâ, Moskva Qırımdaki Ukrayina tamır halqınıñ iç birini tanımay.
"Qaray halqınıñ misalini ketirmek mümkün. Olar resmiy olaraq, Rusiye qanunlarınıñ mantığına köre, tamır halq olaraq tanıla bile ediler. Ve Qırım Cumhuriyetiniñ işğalci memuriyeti qaraylarnı tamır halqı olaraq tanımaq içün Moskvağa muracaat etkenini bilem. Bu alâ daa yapılmadı. Delillerden biri qaraylarnıñ ananeviy yaşayış tarzı olmağanıdır".
Qırım qarayları, 2000 senesi
Suleyman Mamutov, BMT-de üç yıllıq işi devamında qırımtatar, qaray ve qırımçaqlarnıñ işğal altındaki yaşayışı aqqında kerçekni aytıp berme mevzusında muvafaqiyetli olğanına inana.
"Olarnıñ halqara seviyesinde eşitilmesi, tanılması, körünmesi menim içün pek müim edi. Olar tamır halqları olğan Ukrayina da bar olğanını bilsinler. Vaqtınca işğal nasıl tesir ete. İşğal etilgen topraqlardaki Rusiye nezareti tamır halqlarğa nasıl tesir ete. Ve maña kerçek vaziyetni köstergen ve numayış etken mütehassıslardan başqa bir sesniñ olması da müim edi".
Suleyman Mamutov
BM tamır halqlar meseleleri boyunca daimiy forumınıñ toplaşuvlarında Suleyman Mamutov, Rusiye vekilleriniñ "er bir sözüne" itiraz bildirmege mecbur edi: "Forum qararlarnı konsensus esasında qabul ete. Yani, ekspertlerden biri: "Men qarşı degilim, men şartlı olaraq veto etem, men bunıñ esabatta olmasını istemeyim", - dese. Añlaşmaq içün bunı alıp taşlaysıñ. Men 2023 senesiniñ qara qış ayınıñ 1-nde vazife müddetime başladım. 2023 senesine qadar anda er vaqıt Rusiye ya da oña loyal olğan tamır halqnıñ vekilleri bar edi, olar (Moskvağa) sadıq edi ve oña qarşı çıqmay ediler, ve er şeyni yasaq ete ediler".
Amnesty International aq qorçalayıcı teşkilâtınıñ uquqiy mesleatçısı olaraq BMT ve UNESCO içün bergen esabatlarında Suleyman Mamutov işğal etilgen Qırımda tamır halqlarına yapılğan esas basqılar aqqında ayta: yarımadanıñ bala bağçaları ve mekteplerinde qırımtatar tiliniñ ğayıp oluvı, din serbestliginiñ yoq olması ve serbest matbuat vastaları ve jurnalistlerge qarşı taqipler.
"Qırım" gazeti. BMT-nıñ işğal etilgen Qırımda söz serbestligine yapılğan basqı aqqında esabatı. Suleyman Mamutovnıñ fotoresimi
"Rusiyeniñ Ekstremizmge qarşı küreş merkeziniñ esas şikâyetlerinden biri "Qırım" gazetiniñ BMT Baş kâtibiniñ Qırımda insan aqları vaziyeti aqqında esabatını qırımtatar tilinde bastırıp tarqatqanı edi. Ve bu esas şikâyet edi, Rusiye ordusınıñ itibarını tüşürgen diger maddelerden sebep kelgen birinci para cezası edi.
Amma, ğayet meraqlısı şu ki, Baş kâtibniñ maruzasında "Matbuat serbestliginiñ suistimalı içün" degen madde bar edi, aslında söz serbestliginiñ suistimalı içün. Meraqlı bir maqale, bunı tek Rusiye Federatsiyasında eşitken edim. Men añlatmağa tırıştım ki, bu maruzada iç bir söz deñiştirilmedi. Ve bu, Rusiye Federatsiyası Antonio Guterreşke de aynı şekilde para cezasını bere bile edim demek", — dep ayta Suleyman Mamutov.
2025 senesi aprel ayında onı tamır halqlarınıñ aqları oğrunda küreşmege devam etecek Ukrayinadan tamır halqlarnıñ meseleleri boyunca BMT Daimiy forumınıñ eksperti vazifesine sayladılar.