Ukrayina prezidenti Volodımır Zelenskıy ve Avropa liderleri Vaşingtonda ABD prezidenti Donald Trampnen körüşken soñ, ABD devlet kâtibi Marko Rubio, er taraf uzlaşmağa razı olmalı, dep bildirdi. Ve, añlaşıla ki, topraq, ya da bu sıñırnı tayin etken yer, yani cenk bitken yer, bu muzakerelerniñ bir qısmı olacaqtır. Bu qolay degil, belki adaletli de degil, amma cenkni toqtatmaq içün bu kerek", — dep ayttı Rubio Fox News telekanalına bergen intervyüsında. Ukrayina barışıq qarşılığında topraqlarnıñ bir qısmını feda etmek kerek olacağı aqqında laflar evel de olğan edi. Bundan ğayrı, Donald Trampnıñ Alâskada Rusiye prezidenti Vladimir Putinnen körüşüvinden soñ, Reuters agentligi menbalarğa atıf etip, Putin cenkni toqtatmaq añlaşmasınıñ bir qısmı olaraq işğal etilgen Qırım üzerinde Rusiyeniñ suverenitetini tanımaqnı talap etti, dep yazdı. Bundan soñ Volodımır Zelenskıy, aqşam muracaatlarından birinde, "Ukrayinler toprağını işğalcilerge bermeycek", dep bildirdi.
Qırımlılarnıñ özü Qırımnıñ kelecegi aqqında ne tüşüne ve olması mümkün topraqlarnı duşmanğa bermege razı oluv aqqında laflarğa nasıl cevap bere? Bunı Qırım.Aqiqat olardan sorap bildi.
Eskender Bariyev, Qırımtatar resurs merkeziniñ başı
Birincide, Qırım qırımtatarlar ve diger [Ukrayina] tamır halqları qaraylar ve qırımçaqlar içün vatandır. Bu aqlarnıñ qorçalavı tek uquqiy demokratik devlette — Ukrainada kerçekleştirile bile. Bu esnas ne qadar çoq devam etse, Qırım ne qadar çoq Rusiye nezareti altında qalsa, tamır halqları içün bu o qadar büyük bir çağıruv olacaq. Çünki Qırım Rusiye imperiyası ve soñra Sovetler Birligi tarafından işğal etilgen ve nezaret etilgen vaqıtta, Ukrayinanıñ tamır halqları bir sıra genotsid siyasetini başından keçirdiler. Rusiyeniñ bu imperiya siyaseti devam etecek. Ve işte bu sebepten şimdi bizim içün pek telükelidir, mesele bu şekilde köterilse...
Ve biz köremiz ki, rusiyeliler barışıq ya da ateş toqtatılmasını iç de istemeyler. Rusiye muzakerelerge azırlıq ketişatlarını (muzakereler yoq) yalıñız vaqıtnı uzatmaq içün qullanmağa devam ete... Yalıñız Rusiye teslim olğan soñ, adaletli ve turğun barışıq ola bile... Bugün, Qırımnıñ kelecegi aqqında Ukrayinanıñ noqta-i nazarından laf etkende, Ukrayina tamır halqlarınıñ faktorını maksimal derecede qullanmaq kerek. Tamır halqlarınıñ saqlanuv faktorı, tamır halqlarınıñ qoruv faktorı. Ve bu yerde Ukrayinanıñ tamır halqları daa çoq iştirak etsinler, olarnıñ resmiy vekilleri olarnıñ qoruvı ve saqlanuvı boyunca öz noqta-i nazarını aydınlatsınlar.
Qırım
Gayana Yüksel, jurnalist, Qırımtatar Milliy Meclisiniñ azası
Bizim, Qırımnıñ tamır qırımtatar halqınıñ temsilcileriniñ, iç bir şübemiz yoq: Qırım meselesi Ukrayinanıñ vaqtınca işğal etilgen diger topraqları meselesi kibi emiyetlidir. Bizim başqa tarihiy vatanımız yoq ve bu sebepten iç bir halq tecavuzcığa deñişim kapik ya da "ediye" olamaz. Dünyada Ukrayina topraqlarını teslim ete bilecegi aqqında eşitilgen sesler adaletsizdir. Bu tek adaletsiz degil, halqara uquq içün telükeli de. Çünki bugün ukrayin topraqlarınıñ çetleştirilmesine razı olsaq, yarın er angi istilâcı cenkni aqlamaq ve qanuniyleştirmek mümkün olğanına dair signal alacaq. Ukrayina devleti bir qaç kere aytqan noqta-i nazarını tutmalı: topraqlar alış-veriş obyekti degil. Biñlernen qurban ve viraneni başından keçirgen ukrayin cemiyeti toprağınıñ bir metrini bile bermege azır olmağanını bildire... Dünya Ukrayinanıñ mevamına qol tutmalı, Ukrayinağa yardım etmeli, onıñ mevamını bütün yönelişlerde, hususan telükesizlik ve mudafaa saasında pekitmeli, çünki böyle pekitilgen Ukrayina dünya telükesizliginiñ bir parçasıdır.
Suleyman Hayrullayev, Ukrayina Silâlı Quvetleriniñ arbiy kapellanı
Qırımtatar olaraq, topraqlarnı bermege çağıruvlarnı red etem. Qırım em tarihiy, em de uquqiy ceetten Ukrayinanıñ ayırılmaz bir parçasıdır. Men ve bir çoq semetdeşim içün Qırımdan vazgeçmek — tek Rusiye işğali altında bulunğanlar içün degil, Ukrayina devletçiliginiñ saqlanılması içün zarar körgenlerniñ hatırasına hainlik olur edi. Bu kibi teklifler tecavuznı qanuniyleştire, halqara siyasetinde telükeli bir emsal teşkil ete ve yañı cenklerge yol aça. Ukrayina ükümeti, mustaqil topraqnıñ bir qısmını berüvnen bağlı añlı ve ardı-sıra munasebet köstermek kerek — er angi uzlaşmalarğa yoq. Olması mümkün tek variant — devletimizniñ topraq bütünligini halqara seviyede tanılğan sıñırlarda bütünley ğayrıdan tiklemektir.
Ükümet memleketniñ mudafaa qabiliyetini quvetleştirmeli, istilâcığa diplomatik basqını devam ettirmeli ve halqara ortaqlarına istilâcığa berilgen uzlaşmalar barışıqqa ketirmeycegini, tek ilerideki tecavuzğa yol açacağını añlatmalı. Ukrayina cemiyeti, öz nevbetinde, bu meselede birlik ve qaviylikni saqlamaq kerek. Qırım ve Donbas ticaret içün bir şey degil. Ukrayinlerniñ topraqlarını qorçalavdaki birligi ğalebe anahtarı ve askerlerimizniñ ve vatandaşlarımıznıñ qurbanları boşuna olmaycağına kefalettir.
Elvina Seitbullayeva, ukrayin telekanalınıñ jurnalisti
Er kes bizim ağrımıznı añlamaz, biz is etkenimizni duymaz. Qırımnı ya da Donbasnı Rusiyege bermekni tevsiye etken memleketler bunı özleri yapsınlar — topraqlarınıñ bir qısmını duşmanlarına bersinler. Belki de, o vaqıt olarnıñ tevsiyeleri vektornı deñiştirecek. Rusiye asırlar devamında — 1783 senesi ilhaqı vaqtında, 1944 senesi sürgünlik vaqtında, 2014 senesi işğali vaqtında — bizni yoq etmege tırışa. Rusiye tarihnı yahşı bilmey. Moskoviya artıq yoq, Rusiye İmperiyası yoq, Sovet Birligi dağıldı. Bizler ise barmız. Biz er vaqıt evge qaytamız, bu sefer de öyle olacaq. Ordumız ve cebe arqamız sayesinde — Mudafaa quvetleri, ZSU, göñülliler, añlı vatandaşlar ve devlet sayesinde.
Aqmescit, Qırım. 2015 senesi
Elmira Kataki, qırımtatar nağış ve etnik urba ustası, Kanada
Men buña pek menfiy yanaşam. Birinciden, Rusiyeniñ toqtatılması içün bu bir saçmadır: barışıq içün Putinge bir şey bersek, onı elde etmeycekmiz, çünki Rusiye iç bir vaqıt toqtalmaycaq ve añlaşmalarğa riayet etmeycek. Ekinciden, Qırımnı teslim etsek, biz onıñ qaytarılması içün küreşken er kes onı artıq iç bir vaqıt körmeycekmiz. İşğal etilgen, amma uquq ceetinden bizim Qırımımıznıñ qaytarıluvınen beraber bunıñ ümüdi de ölecek. Öz toprağını teslim etip, Ukrayina birlik, suverenitet, mustaqillik ve halqara uquq printsiplerine hainlik etecek, böylece küç uquqı uquq küçüni yeñe bilecegini kösterecek. Bugünde-bugün bu pek telükeli, çünki dünyada bu kibi çağıruvlar çoq. Ukrayina ükümeti ve cemiyeti Rusiyenen uzlaşuv istenilgen netice bermeycegini unutmamalı. Er kes bunı añlay. Ve başqa bir neticege ümüt etip, aldanmaq, ilerideki tecavuz ve ğayıplarğa yol açmaq demektir.
Liya Gazi, tarih fakultetiniñ talebesi, İspaniya
Vatanı Qırım olğan, ataları bu topraqta yaşağan ve ölgen bir qırımtatar olaraq, ABD-nıñ Rusiye işğaline qoltutuvı aqlılğa sığmağan şeydir. Men Qırımda serbest yaşap olamağan qorantamnıñ beşinci neslim. Menim içün böyle bir tanuv şahsiy hainliktir. Adalet, serbestlik ve demokratiya içün küreşkenini aytqan ve men olarğa işanğan insanlar tarafından hainlik. Bir kün adalet üküm sürecegine ve Qırım kene azat olacağına işanıp, sürgünlikte yaşadım. Şimdi küçlü milletlerniñ işğalni qanuniyleştirgenini añlamaq, pek kederli, terk etilüv duyğusını doğura. Yaqınlarda çetelden tanışım maña dedi: "Ya daa çoq adam ölmesin dep, cenkni buzlatmaq daa yahşı olmazmı?"
Mesele şunda ki, biz informatsion cenkni yutquzamız: çoqusı insanlar işğal etilgen topraqlar, şu cümleden Qırımdaki kerçek vaziyet aqqında pek az bileler. Bunıñ içün akimiyet Rusiyenen informatsion alanda daa faal küreşmeli, işğal ve istilâcınıñ cinayetleri aqqında aqiqatnı tarqatmaq kerek. Bu cemiyetniñ de vazifesi... Bu meselede iştirak etken memleketlerde aktsiyalar ve mitingler keçirmek mümkün. Eñ esası — birleşip, küreşmege devam etmek.
Feride Kurtmamedova, ressam, dizayncı
Qırımtatar olaraq, "uzlaşuv" ya da "topraq deñişimi" kibi ğayelerni qabul etmeyim. Qırım menim Vatanım, ecdatlarımnıñ toprağı, Ukrayinanıñ bir qısmıdır ve biz olmadan onıñ taqdirine dair qarar almaq iç kimseniñ aqqı yoq. Ukrayina Qırımdan vazgeçmeli, dep aytmaq hainlik ve aşalav kibi körüne, çünki bu, endi körgenimiz zorbalıqnen zapt etüv ve sürgünlikni qanunlaştırmaq demektir. Şahsen menim içün bu ev, kimlik, hatıra ve serbest yaşamaq aqqı aqqında. Menimce, Ukrayina ükümeti qattı olmalı ve topraq bütünliginde uzlaşmamaq kerekligini açıq-aydın bildirmeli. Er angi halqara muzakereler Ukrayinanıñ bütün toprağı, şu cümleden Qırım, üzerinde suverenitetiniñ ğayrıdan tiklenmesi printsipi esasında qurulmalı. Cemiyet de bu meselede bir olmalı: "acele barışıq"nıñ ayartmasına zarar ketirmek içün teslim olmamaq, istilâcığa berilgen razılıqlar iç bir vaqıt kerçek telükesizlik bermeycegini hatırlamaq kerek. Dünyağa kerçekni aytmağa devam etmek müimdir: Qırım Ukrayinadır ve biz onıñ qaytarılması içün küreşecekmiz.
Natalya Lütikova, faal
Men, er sefer haberlerni açıp, Qırım aqqında cümleni körgenimde, beden ağrısı duyam, nefes alıp olamayım... Men bunı oqumağa bile zorlanam. Men Qırımda yüz biñlernen insan aqqında tüşünem, hususan qırımtatarlar, ukrayinler, diger millet vekilleri, hususan gençler: bazıları Ukrayinanıñ qaytarılmasını bekley, bazıları ise bunıñ içün çoq şey yapa. Olar böyle haberlerni oquğanda ne tüşüne? Men bellesem, olarğa menden daa qıyınca. İşğal altında öz sesini bildirmege imkânı olmağan on biñlernen, yüz biñlernen insan olğanını bilem, amma işğalden azat etilgende olarnı eşitecekmiz. Eger büyükler, bizim ortaqlarımız, çetel liderler, zorbalıqqa oğrağan insannı qurbanınıñ qolu, ayağı, parmağı ya da saçı ile memnün etip, onı tınçlandırmaq mümkün, dep tüşünse, bu pek aqılsız bir fikirdir.
Daa balalarımız aqqında tüşünem. 2014 senesi Qırımdan ketkenimizde, balalarımnıñ bu cenkte ccenkleşmemesi içün elimden kelgenini yapmaq istedim. Olmadı. Çünki aynı bu liderler, istilâcılarnı boğmaq kerek olğanını añlamağan, qararlı ve aqıllı olmağan ediler. Ve bir manyakqa tabiiy olğan şey oldı: o, ileri ketti. Balalarımıznı qurtarıp olamadıq... Balalarımız endi cenkte.
Seydamet Mustafayev, faal, Almaniya
Ne yazıq ki, ortaqlar, belki de, öz areketlerinen istilâcığa yardım etkenini añlamaylar. Medeniy dünyanıñ printsiplerini, birinciden: muhtac olğanlarğa yardım etüv; ekinciden, tarihnı yahşı hatırlamağanlarını añlamaylar. Tarih, öyle bir anşlüs, ilhaqtan soñ, yaqın keçmişte millionlarnen qurbanlarnen qorqunçlı aqibetlerge ketirdi. 2014 senesi başlanğan vaqialar kösterdi ki, sert cevap berilmegen istilâcı, teessüf ki, cezasız qalacağından emin ola. Aslında, Qırım sakini ve tamır halqınıñ temsilcisi olaraq, men çoq yıllar devamında Qırım işğaline menfiy munasebetimni köstermege tırıştım. Men bir vaqıtları Qırımnı onıñ serbestligi, serbest ukrayin ruhu içün sevgen edim — o er yerde edi. Amma işğal altında çoq yıl yaşağan soñ, sıq-sıq artqan basqılar altında, bu qanlı rejim yıqılacağına ve barışıq olacağına işanıp, ümüt ete bilem, amma er angi yolnen degil, adaletniñ ğalebesi ve ğalebe ile! Bunıñ içün, duşman tarafından zapt etilgen topraqlarnı resmiy şekilde tanımaq — evine daa çoq keder ketirmek demektir.