Hersonnıñ sol yalısı ve Zaporijjâ vilâyetiniñ bir qısmı dört yıldan berli işğalde qalalar. Herson vilâyetiniñ zapt etilgen qısmında Rusiye tayin etken Vladimir Saldo Rusiye ordusı Hersonnı, vilâyetniñ sağ yalısını kene zapt etip, Ukrayinanıñ bütün cenübine ilerileycek, dep ayta.
Azatlıq Radiosınıñ «Novosti Priazovya» leyhası ekspertlernen beraber talil yaptı:
Cenüpniñ işğal etilgen topraqlarını cenk yolunen azat etmege mümkünmi?
Ukrayina Silâlı quvetlerine bunıñ içün ne kerek?
Zapt etilgen Herson ve Zaporijjâ vilâyetleriniñ topraqları Ukrayina kontroline muzakereler neticesinde qayta bilemi?
Rusiye ordusı 2022 senesi büyük istilâ başında Herson ve Zaporijjâ vilâyetleriniñ topraqlarını qararlı bir şekilde zapt etti. Zaptçılar işğal etilgen Qırımdan Or Qapı ve Çonğardan esas Ukrayinağa kirdi. Ücümniñ ilk künleri içinde Rusiye arbiyleri Dnipronıñ sol yalısında Herson vilâyetiniñ bir qaç büyük şeerini aldı.
Herson vilâyetinde Rusiye arbiyleri, 2024 senesi aprel ayı
Geniçesk, Skadovsk, Oleşki, Kahovka, Nova Kahovka ve Gola Pristan aqqında aytıla.
Martnıñ başında Rusiye ordusı vilâyetniñ merkezi Hersonnı zapt etti.
Aynı vaqıtta işğalciler Zaporijjâ vilâyetinde de ilerilep, mesken yerlerni zapt etken edi. Melitopol, Berdânsk, Energodar, Pologi ve diger şeer ve köyler Rusiye kontroline oğradı.
Herson vilâyetiniñ sağ yalısını Ukrayina arbiyleri 2022 senesi noyabr ayında azat etti.
Şeerniñ işğalden azat etilgeniniñ birinci yılında prezident Volodımır Zelenskıy video muracaatında Ukrayina Hersonnı unutmağanı kibi işğalciler zapt etken diger mesken yerlerni de unutmay, dep qayd etken edi.
Hersonnıñ merkezinde insanlar şeerniñ Rusiye işğalinden azat etilgenine ve Rusiye ordusınıñ qaçqanına quvana. 2022 senesi noyabrniñ 12-si
«Qara ayatnıñ açılması»
Ukrayina arbiy eksperti Serğiy Grabskiy «Novosti Priazovya» izaatlarında cenüpniñ işğalden azat etilmesi Ukrayina içün strategik bir maqsat ola, dep ayttı.
«Qara ayatnıñ açılması, yani deñizge, Rusiye ordusı gruppirovkasınıñ bölünmesi ve Qırımnıñ azat etilmesi. Bundan soñ Donbasnıñ azat etilmesi şimdi aytqan cenk operatsiyamızdan daa çoq siyasiy-arbiy operatsiyağa çevirile. Zemin ne ola bile? Ne olğanını tam añlamaq kerekmiz», – dep ayta o.
Serğiy Grabskiy
Grabskiy şunı hatırlata, cenüpte Rusiye ordusınıñ yahşı azırlanğan müendis-fortifikatsion inşaatları ve ciddiy istihkamları bar, bu da kiçik küçlerge bile mevzilerni tutmağa imkân bere.
«Duşmanımıznıñ askerleri yete, biz anda basqı yapsaq, mevzilerini tutmağa imkân berecek silâsı bar. Ne içün buña diqqat ayıram? Çünki bizim qarşı areketlerimiz buña esaslana», – dep qayd etti o.
«Avada üstünlik kerek»
Hersonnıñ sol yalısı ve Zaporijjâ vilâyeti topraqlarınıñ işğalden azat etilmesi – bayağı zor bir operatsiya, dep ayta ekspert. Onıñ kerçekleşmesi içün Ukrayina Mudafaa quvetlerine avada üstünlik kerek.
Ukrayina prezidenti Volodımır Zelenskıy Ukrayina Arbiy-ava quvetleri kününiñ bayramında F-16 qırıcılarına baqa. Kyiv vilâyeti, 2024 senesi avgustnıñ 4-ü
Aviatsiya ücümni künde on-on beş kilometrge arttırmağa imkân bereSergey Grabskiy
«Sıñırlı aviatsiya yardımı olsa, yalıñız qara küçlerini ve vastalarnı qullanıp, ücüm ete bilemizmi mahsus bir tedqiqat keçirdim. Cevap: insanlarımıznı acımasaq, ebet. Amma añlamaq kereksiñiz ki, eñ yahşı vaziyette ücüm künde 5-10 kilometr olacaq, bu pek az. Aviatsiya ücümni künde on-on beş kilometrge arttırmağa imkân bere, bu da ücüm operatsiyalarınıñ standartlarına uya, dep aytmaq mümkün. Böyle aytar edim, ayat açıp, bu ayatta logistikanı yoq ete ve ücüm etemiz», – dep añlattı ekspert.
Onıñ aytqanına köre, işğalci küçler tek tiklenip ve yönelişlerge qoşma küçlerni atıp yetiştirmesin dep, «qara ayatnı açmaq içün» tez küçler ve teminat vastaları kerek.
Ukrayina arbiyleri Herson vilâyetinde Rusiye mevzilerine 122-mm toptan ateş aça, 2024 senesi oktâbrniñ 27-si
«Bu vaziyette birinciden muvafaqiyetniñ esaslarından biri olaraq arbiy-naqliye aviatsiyası aqqında aytamız. Ve yeterli sayında qara darbe vastası aqqında – böyle areketlerni yapmağa imkân berecek uçucılı arbiy sistemalar», – dep qayd etti o.
Tokmak – Melitopol – Geniçesk – Qırım
İşğal etilgen Herson ve Zaporijjâ vilâyetleriniñ topraqlarını azat etüv – cenüpniñ işğalden azat etilüviniñ ara basamağıdır, dep qayd etti Grabskiy. Onıñ fikirince, arbiy operatsiya Qırımnıñ azat etilmesinen yekünlenmeli.
«Bizim ilk maqsadımız – Tokmak, soñra – Melitopol, soñra – Geniçesk ola, dep aytar edim. Yani bu ayatnı açqanda Qırım bizim esas maqsadımız olıp qala. Şimaliy Tavriyanıñ azat etilmesi ara basamaq ola. Ve bu ara basamaq olmasa ve Qırımda operatsiya yekünlenmese, ileri strategik istiqbal aqqında aytıp olamaymız», – dep ayta Grabskiy.
İşğal etilgen Qırımdan Keriç boğazı artında Qırım köprü yanındaki cermay bazasında yanğın körüne, 2023 senesi mayısnıñ 3-ü
Uruş imkânlarımıznıñ arttırılması – bu ciddiy vazifeSergey Grabskiy
Onıñ qayd etkenine köre, eñ ideal şaraitlerde bile keyelecek sene Ukrayina böyle bir operatsiyanı kerçekleştirip olamaz.
«Bunı añlamaq kerek. Bu yıl devamında bütün ğayretlerimiz eki vazifeniñ yapılmasına bağışlanmalı. Birincisi – duşmannıñ uruş imkânlarını bizim içün eñ az ğayıplarnen yoq etmek. Ve ekincisi – uruş imkânlarımıznıñ arttırılması – bu ciddiy vazife. Pek zor, amma başqa çaremiz yoq», – dep qayd etti ekspert.
«Uruş meydanında üstünlik olmasa, işğal bitmeycek»
Rusiye muhalifet siyasetçisi Gennadiy Gudkovnıñ «Novosti Priazovya» leyhasına aytqanına köre, Rusiye Ukrayina uruş meydanında üstünlik alğanına qadar işğal etilgen topraqlarnı kontrol etecek.
Gennadiy Gudkov
«Ukrayina yeterli qadar ücüm silâsını alğanına ve uruş meydanında esas silâ çeşitlerinde küçleriniñ üstünligini temin etkenine qadar Rusiye zapt etken topraqlarnı tutacaq. Bir vaqıt sıñırlavı mında yoq: Ukrayina olarnı cenk yolunen alıp olamasa, Putin rejimi vaqtında olar işğalci ordunıñ kontroli altında qalacaq. Şimdi Ukrayina mudafaa ve işğalcilerni tutmaq içün silâ ala, amma topraqlarnı azat etmek içün yeterli degil, dep qayd etti siyasetçi. Kene de Rusiye cenkke büyük resurslar sarf ete», – dep ayta Gennadiy Gudkov.
Ukrayina tankları Donbasta Ateş aça, Ukrayina Silâlı quvetleriniñ tankçıları Donetsk vilâyetinde gizli mevzilerden Rusiye ordusına ateş aça, 2022 senesi
Kremlniñ iqtisadiyatı daa dayana, şunıñ içün vaziyetke kerçekçi olıp baqmaq kerekGennadiy Gudkov
«Rusiye cenkke büyük paralar sarf ete ve bunı daa bir qaç yıl yapa bile. Yedekleri bar, cermay ve gaz satıla, Donald Trump bunı qapatmağa vade etse de. Yani Kremlniñ iqtisadiyatı daa dayana, şunıñ içün vaziyetke kerçekçi olıp baqmaq kerek: Ukrayina ğalebe qazanmaq içün halqara yardımnı eki qat ya da atta üç qat arttırmaq kerek. Sanktsiyalar siyaseti cenkni toqtatıp olamadı. Belli bir şekilde vaziyetni zorlaştırıp, açuv müitini yarattı ve Vladimir Putinni başqa yollarnı qıdırmağa mecbur etti – ve o, taptı. Cenk nasıl biter – zıddiyet buzlatılacaqtır. Bundan soñ sıñırlar nasıl olacaq aytmaq zor. Büyük ihtimalnen, Putin uzlaşuvğa razı olmaycaq», – dep eminliknen ayta o.
«Putinniñ rejimini zayıflatmaq kerek»
Avropağa Rusiyeniñ akimiyetini deñiştirecek bir strategiyanı azırlamaq kerek edi, dep qoştı Gudkov.
Vladimir Putin
«Rejimni içinden zayıflatmaq kerek. Bunıñ içün tutuv strategiyasını azırlamaq kerek. O vaqıt Ukrayina topraqlarınıñ işğalden azat etilüvi, Qırımnıñ qaytarıluvı ve ilâhre yañı akimiyetnen diplomatik muzakereler vastasınen al etilecek. Rusiyede akimiyet deñişmese, turğun barışıq, ne Ukrayina, ne de Avropa içün telükesiz vaziyet olmaycaq. Barışıq añlaşmasında «demir kibi küçlü» ibareler qullanılsa bile, ne yazılğanına baqmadan – bir küçü olmaycaq», – dep emin siyasetçi.
İşğal etilgen topraqlar Donald Trump prezidentligi vaqtında faalleşken muzakere esnasında esas mevzulardan biri ola. Avgustnıñ 18-nde Trump Ukrayina prezidenti Zelenskıy ve Avropa memleketleriniñ liderlerinen körüşip, Ukrayina cenk bitkeninen «çoq topraq alacaq», dep bildirdi.
«Özüne ait olğanını küçnen almağa azırlana»
Ukrayina akimiyeti işğal etilgen topraqlarnı Rusiye olaraq tanımaycağını resmiy şekilde çoq bildirgen edi. Rusiye ise Herson, Zaporijjâ, Donetsk, Lugansk vilâyetlerini memuriy sıñırları çerçivesinde ve Qırımnıñ ilhaqını tanımağa talap ete.
İşğal etilgen cenüp topraqları Ukrayina kontroli altına diplomatik yolnen qayta bilemi?
Ukrayinanıñ sabıq tış işler naziri, Rusiye tedqiqat merkeziniñ reberi Volodımır Oğrızko «Novosti Priazovya» izaatında zapt etilgen regionlarnıñ qaytuv variantı siyasiy-diplomatik yol ola, dep ayttı. Amma Rusiyeniñ içinde deñişmeler olmaq kerek.
Volodımır Oğrızko
Kerçekten siyasiy-diplomatik yolumız peyda ola bileVolodımır Oğrızko
«Vaqıt kelir, Putinniñ yanında olğanlar içün bir sual peyda olur, onen beraber elâk olmaq ya da başqa bir alternativanı tüşünmek. Mence, ekincisi ola bile. Çünki bu temel aqılğa riayet ete. Bu vaziyette saray devrimi ola bile, eñ azından bu rejimniñ reberini deñiştire bile. Rejimniñ özü deñişirmi, mesele açıq. Amma, bilesiñizmi, totalitar sistemalarda reber, diktator, çar, imperator ve ilâhre deñişse, ya belli, ya tamır deñişmeler imkânı peyda ola. Rejim deñişse, bundan evel olğanlarğa yanaşuvlar da deñişe. Şunıñ içün kerçekten siyasiy-diplomatik yolumız peyda ola bile», – dep tüşüne diplomat.
Rusiye akimiyetinde böyle deñişmeler olmasa, Ukrayinağa işğal etilgen topraqlarnı cenk yolunen almağa azırlanmaq kerek, dep ayta diplomat, ve ileride bu operatsiyanı kerçekleştirmek kerek.
«Magura» 47-nci ayrı maşinalı brigadasınıñ Ukrayina arbiyleri. Cebeniñ Zaporijjâ tarafı, 2023 senesi iyünniñ 25-i
«Azerbaycanda olğanı kibi, çoq bekledi, amma vaqtı kelgende işğal altındaki topraqlarını küçnen keri aldı. Şunıñ içün men böyle variantlardan iç birini red etmez edim, kerekli resurslar olmaq kerek. Soñra kün ve vaqıt kelgende daa semereli olacaq bir şeyni qullanmaq kerek», – dep qoştı Ögrızko.
- Avgustnıñ 15-nde Alâskada Vladimir Putin ve Donald Trumpnıñ muzakereleri oldı. Körüşüvniñ esas mevzusı Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı cenkiniñ bitmesi oldı, lâkin neticede tam bir añlaşma aqqında haber etilmedi.
- Reuters agentligi menbalarına esaslanıp, Rusiye prezidenti Vladimir Putin Trump ile körüşkende Ukrayinada cenkni bitirüv añlaşmasında işğal etilgen Qırım üzerinde Rusiye suverenitetini tanımağa talap etti. Putin teklif etken añlaşmağa köre, Kyiv Donetsk ve Lugansk vilâyetlerinden ordusını çekmeli, Rusiye ise Herson ve Zaporijjâ vilâyetlerinde cebeni buzlatmaq kerek.
- Berilgen malümatqa köre, Rusiye Sumı vilâyetiniñ şimalinde ve Harkiv vilâyetiniñ şimaliy-şarqında işğal etilgen bazı yerlerni qaytarmağa azır.
- Ukrayina kontrol etken Donbas rayonlarından ordunı çekmeycek, dep bildire.
(Metinni Natalya Köşeleva azırladı)