Rusiye akimiyeti işğal etilgen Qırımda repressiyalarnı quvetleştire, malümat almaq içün ket-kete daa zor ola, dep bildire Qırımtatar resurs merkezi. Rusiye Ukrayinanen cenkleşken vaqıtta Qırım yarımadasınıñ sakinleri Rusiye mahsus hızmetleriniñ basqısı ve taqiplerine oğray. Soñki vaqıtları ise regionda insanlarnı bunı aydınlatmay, dep ayta aq qorçalayıcılar. Olarnı tedqiq etip qayd etmek daa zor ola. Neler ola, Qırım.Aqiqatnıñ maqalesinde tarif etemiz.
Rusiye mahsus hızmetleri Qırımda kütleviy tintüv, tutuv ve apiske aluvlarnı 2014 senesi Rusiye yarımadanı qanunsız bir şekilde ilhaq etkende başlattı. 11 yıl içinde Ukrayina ve Rusiye aq qorçalayıcıları siyasiy mabüs dep tanığan 200-den ziyade qırımlı apiske oğradı.
«OVD-info» Rusiye aq qorçalayıcı leyhası Qırım yarımadasında siyasiy sebepli cinaiy davalarnıñ 349 mabüsi aqqında bildire. Onıñ malümatına köre, Qırım Rusiye kerçeklerinde Rusiye kontrol etken regionlar arasında eñ repressiv oldı.
«Qırım siyasiy sebepli davalarnıñ sayısına köre ve 100 biñ ealige köre tutuv sayısına köre lider ola. Bu raqamlarğa köre region tek Moskvadan artta qala», – dep bildire leyha.
Ukrayinağa qarşı büyük istilâ vaqtında Rusiye akimiyeti Qırımda insanlarnı taqip etüvlerni quvetleştirdi, olarnı qayd etmek daa zor oldı, dep bildire Qırımnıñ ekspert toplulığı.
«Tintüvler aqqında daa az aytalar»
Qırımda «sessiz repressiyalar» aqqında Rusiyeniñ uquq qoruyıcı qurulışlarınıñ vekilleriniñ qırımlılarda keçirilgen tintüv statistikası ayta. 2025 senesiniñ doquz ayı içinde Qırımtatar resurs merkeziniñ talilcileri yarımadada 25 tintüv ve Rusiye uquq qoruyıcılarınıñ 100 insan tutuvını qayd etti. 2024 senesiniñ aynı müddeti devamında 59 tintüv oldı, 2023 senesi ise – 57.
Amma böyle adiselerniñ eksilgeni aqqında aytılmay, dep eminliknen ayta Qırımtatar resurs merkeziniñ idare reisi Eskender Bariyev.
Qırımda insanlar bu aqta ket-kete daa az aytıp başlay. Bazı tintüvler aqqında yarım yıldan-bir yıldan soñ eşite bilemizEskender Bariyev
«Bu raqamlar tintüvler daa az oldı demek degil. Qırımda insanlar bu aqta ket-kete daa az aytıp başlay. Bazı tintüvler aqqında yarım yıldan-bir yıldan soñ eşite bilemiz. Mında eki sebep bar. Birincisi – işğalciler tintüv vaqtında insannı evinden ala ve ses-şamata çıqarmasalar, bir qaç künden onı yiberecekler, dep aytalar. Bir qaç kere bunı yapqan ediler. Ekinci sebep – advokatlar Qırımda insanlarnıñ vekili olıp, meseleni tez çezmek içün tahqiqatnen işbirligi yapmaq kerek, dep aytalar. Ve üçünci sebep – qırımlılar taqipler aqqında aytsa, kerçek bir netice körmeyler, dep aytalar. İnsanlar şübhelene ve başqa yollar qıdırıp başlay», – dep ayttı o, Kyivdeki matbuat konferentsiyasında.
Faqat «bunı sesli bir şekilde aytmaqtan başqa bir çare yoq», çünki Rusiye uquq qoruyıcıları «qırımlılarnı taqip etmek içün daa çoq usul qıdıra», dep tüşüne Eskender Bariyev.
Qırımda Rusiye uquq qoruyıcılarınıñ resmiy resurslarında Ukrayina aq qorçalayıcılarınıñ esabatlarından tintüvlerniñ çoqusı aqqında malümat yoq.
2025 senesi QRM vekilleri Rusiye uquq qoruyıcılarınıñ 100 qırımlını tutqanını qayd etti. Ekseriyeti «devlet hainligi» ve «Rusiye Silâlı quvetlerini itibardan tüşürüv» davalarınen bağlı edi. Bu maddeler Qırımda insanlarnı siyasiy sebeplerden taqip etmek içün qullanıla, dep tüşüne Ukrayina ve Rusiye aq qorçalayıcıları.
Rusiye akimiyeti Qırımda siyasiy taqipler olğanını inkâr ete. Qırımlılar Qırım mahkemeleri ögünde tutulğan semetdeşlerine qoltutmaq içün daa az toplaşa, dep qayd ete Eskender Bariyev. Çünki olarnı tutmaqnen beraber Rusiye ordusına seferber ete bileler.
«Qorantalarnen apiske alalar»
Qırımda insanlarnı hırsızlamağa devam eteler, dep bildire Qırımtatar resurs merkezi. Böyle örneklerden biri 2025 senesi aqyarlı Anatoliy Kobzarniñ ğayıp oluvı oldı.
Anatoliy Kobzar aqqında alâ daa bir malümat yoq. Onı Rusiye uquq qoruyıcıları hırsızladı, dep tüşünemizQırımtatar resurs merkezi
Bir kün işke ketip evge qaytmadı. Rusiye uquq qoruyıcıları evine tintüv keçirmege keldi, amma qorantasına bir şey añlatmayıp, qırımlınıñ Ukrayina vesiqalarını aldı.
«Bu adise 2024 senesi mart ayında oldı, biz ise bunı 2025 senesi baarde eşittik. Anatoliy Kobzarniñ soy-sopları bunı açıq-açıq aytmay edi. BM insan hırsızlavları iş gruppasına vesiqalar azırladıq. Amma, ne yazıq ki, Anatoliy Kobzar aqqında alâ daa bir malümat yoq. Onı Rusiye uquq qoruyıcıları hırsızladı, dep tüşünemiz, çünki olar Kobzarniñ evinde tintüv keçirse de, tuvğanlarınıñ muracaatına bundan haberleri yoq, dep cevap bere», – dep bildire Qırımtatar resurs merkezi.
Aprel ayında Aqyarda bir çift – Nataliya Polüh ve Oleg Platonov ğayıp oldı. Qadın balasını mektepke ozğarğan soñ ğayıp oldı. Aqayı ise aynı şu künü Alupkada işte olğanda bağğa çıqmay başladı.
Qırımtatar resurs merkeziniñ malümatına köre, Oleg Platonov FSB tarafından tutuldı, Nataliya Polühniñ bulunğan yeri aqqında ise bir şey belli degil. Balasını yetimhanege bergenler.
Qırımda insanlar muntazam sürette hırsızlanaQırımtatar resurs merkezi
Bundan evel Qırımda kene evli bir çift – Keriçli Sergey Kozlov ve Yevgeniya Samoylova ğayıp oldı. Neticede belli olğanına köre, Rusiye Federatsiyasında olarnı «terrorizm», «devlet hainligi» ve Ukrayina Mudafaa nazirligi Baş istihbarat idaresinen işbirliginde qabaatladılar. Olarnıñ bu davanen bağlı fikirleri belli degil.
«Körgenimiz kibi, Qırımda qorantalar apiske alına. Üç qardaş, oğul, baba ve kiyev ya da ana ve qız apiste olğan adiseler bar. Qırımda insanlar muntazam sürette hırsızlana», – dep qayd ete Qırıtatar resurs merkezi.
Umumen Qırımda 2014 senesinden başlap 29 insan ğayıp oldı, çoqusı – qırımtatarı, dep bildire teşkilât.
Ukrayinanıñ cenübinde Qırım tendentsiyaları
Rusiye uquq qoruyıcıları Rusiyeniñ Ukrayinağa qarşı büyük istilâsı vaqtında işğal etilgen Herson ve Zaporijjâ vilâyetlerinde de Qırım repressiv amellerini kerçekleştire.
2025 senesi anda Qırımtatar resurs merkezi 48 insannıñ hırsızlanğanını ve 64 insannıñ apiske alınğanını qayd etti. Çoqusı allarda Rusiye uquq qoruyıcıları bu vilâyetlerniñ sakinlerini «Noman Çelebicihan batalyon davası», «devlet hainligi» ve «casuslıq» manaçığınen tuta.
«Bu maddeler işğal etilgen Qırımda da qullanıla. Ne yazıq ki, insanlar cinayetler aqqında haber etmege qorqqan bir tendentsiya körüne. İnsan endi apis cezasını çekkende haberimiz ola», – dep ayta Qırımtatar resurs merkeziniñ bağ idarecisi Tetâna Savçuk.
Onıñ aytqanına köre, 2024 senesine qadar Ukrayina cenübiniñ işğal etilgen topraqlarınıñ sakinlerini tutqan soñ Qırım SİZOlarına yollay ve anda mahkeme etken ediler. Şimdi ise işğalci memuriyetler Herson ve Zaporijjâ vilâyetlerinde mahkemelerini qurdı, olar Ukrayina vatandaşlarına ükümler çıqara.
Novooleksiyıvkada gaulâyterler saipleri ketken evlerni dolaşa, sakinlerden eki-üç kün, eñ çoq bir afta içinde evlerni terk etmelerini talap eteZarema Bariyeva
Ukrayina cenübiniñ işğal etilgen regionlarında daa bir Qırım tendentsiyası başlandı – ealiniñ suniy bir şekilde deñiştirilüvi, dep bildire Qırımtatar resurs merkezi.
«Novooleksiyıvkada gaulâyterler saipleri ketken evlerni dolaşa, sakinlerden eki-üç kün, eñ çoq bir afta içinde evlerni terk etmelerini talap ete, olarnıñ yerlerine ise Novooleksiyıvkağa yüksek aylıq ve evler vade etilip çağırılğan Rusiye vatandaşlarını yerleştire. Bir qaç on adiseni bilemiz, işğalciler kilitlerni sındıra ya da bu evlerde yaşağan sakinlerni çıqara edi, saipleriniñ izni olmağanda anda yerleşe ediler. O qadar yüzsüzler ki, dolaşqanda evniñ içinde unitazlı ayaqyol ve vannaya barmı dep soraylar. Olsa, ev 100% yañı kelgenler içün boşaltılacaq. Ayaqyol azbarda olğan ya da evinde vanna odası azır olmağan ev saipleri şimdilik raat ola bile, çünki işğalciler böyle evlerni istemey», – dep tarif ete Qırımtatar resurs merkeziniñ idarecisi Zarema Bariyeva.
Qırımda 2014 senesi Rusiye işğalinden soñ insanlarnıñ dairelerini «qara» notariuslarnıñ yardımınen, hususan Rusiye arbiyleri içün hırsızlap başladılar.
Qırımnıñ Rusiye tarafından işğal etilüvi
2014 senesi fevral ayında Qırımda işaretsiz urbada silâlı insanlar peyda oldı. Olar Qırım Yuqarı Şurası, Aqmescit ava limanı, Keriç parom keçiti, diger strategik obyektlerni zapt etip, Ukraina ordusınıñ areketlerini blok etken edi. Rusiye akimiyeti bu insanlarnıñ Rusiye ordusınıñ arbiyleri olğanını başta inkâr etken edi. Daa soñra Rusiye prezidenti Vladimir Putin bular Rusiye arbiyleri olğanını tanıdı.
2014 senesi martnıñ 16-nda Qırım ve Aqyarda yarımada statusınen bağlı dünyada tanılmağan «referendum» olıp keçti, onıñ neticesinde Rusiye Qırımnı öz terkibine aldı. Ukraina, Avropa Birligi, ABD «referendumdaki» rey neticelerini tanımadı. Rusiye prezidenti Vladimir Putin martnıñ 18-nde Qırımnıñ Rusiyege «qoşulğanını» ilân etti.
Halqara teşkilâtlar, Qırımnıñ işğali ve ilhaqını qanunsız tanıp, Rusiyeniñ areketlerini takbih ettiler. Ğarp devletleri bir sıra iqtisadiy sanktsiyalarnı qullandı. Rusiye, yarımadanı işğal etkenini inkâr etip, buña «tarihiy adaletniñ tiklenmesi», dey. Ukrainanıñ Yuqarı Radası 2014 senesi fevralniñ 20-ni, Rusiye tarafından Qırım ve Aqyarnıñ muvaqqat işğali başlağan künü olaraq resmen ilân etti.
