İşğal etilgen Qırımda yañı SİZO qurulacaq. Bu sene arman ayında Rusiye ükümeti qararnı tasdıqladı. O, 2035 senesine qadar cinaiy-icra sistemasınıñ inkişafı programmasına deñişmelerni közde tuta. Söz Qırım yarımadasında apishanelerniñ infraterkipiniñ kenişletilmesi aqqındadır.
Ne içün Rusiye Qırımda yañı SİZO-larnı quracaq, mabüsler anda nasıl şaraitlerde tutula ve ne içün Qırımnıñ apishanelerine Herson ve Zaporijjâ vilâyetleriniñ işğal etilgen topraqlarından tutulğanlarnı kerireler? Bu aqta Qırım.Aqiqat Radiosınıñ efirinde alıp barıcı Alena Badük Qırımda mahküm etilgen Herson faali İrina Ğorobtsovanıñ babası Volodımır Ğorobtsov ve Qırım aq qorçalayıcı gruppasınıñ reisi Olğa Skrıpnıknen laf etti.
Yañı Rusiye qararı Ukrayina prezidentiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki Temsilciliginde talil etildi. Mında qayd ettiler ki, Rusiye akimiyeti 366 yerlik tahqiqat izolâtorını ve eki basamaqta 1500 yerlik yañı izolâtornı qurmaqnı planlaştıra. Bundan ğayrı, 20 kameralı koloniyanı ğayrıdan qurmaq ve mabüslerni mecburiy işke celp etmek içün 85 dane istisal donatmasını satın almaq isteyler. Bu leyhalarnıñ ömürge keçirilmesine 16 milliard rubleden ziyade ayırıldı.
Rusiye ükümeti bu tedbirlerni Qırım yarımadasında SİZO-larnıñ yol berilgen tolulıq seviyesini aşqanınen izaatlay, olarnıñ aytqanına köre, SİZO-lar 103 faizdan ziyade tolu. İşğal etilgen yarımada territoriyasındaki tahqiqat izolâtorlarında tek qırımlılar degil de, tutulğan diger regionlarnıñ, hususan Herson ve Zaporojjâ vilâyetleriniñ sakinleri de tutula.
"O, 20 kilog azdı": İrina Ğorobtsovanıñ ikâyesi
Böyle ikâyelerden biri Hersonda faal İrina Ğorobtsovanıñ hırsızlanuvı ile bağlı. Şimdilik belli olğanı kibi, o, casuslıq yapqanı içün 10,5 yılğa mahküm etildi. Rusiye arbiyleri qadınnı 2022 senesi quralayda tuttı.
İrına ile bağ yoq edi. Ana-babası Hersondaki işğalci memuriyetke muracaat etmege qarar alğan edi, anda ise qızını Qırımğa alıp ketkenleri aqqında bildirgen ediler. 2024 senesi ilk qış ayında İrınadan, sağlıq vaziyeti fenalaşqanı ve Aqmescit SİZO-sında tıbbiy yardım kösterilmegenini bildirgen mektüp kelgen edi. "KrımSOS" aq qorçalayıcı teşkilâtı, faalniñ azatlıqtan marum etilmesi zorbalıq ile ğayıp etilüv alâmetlerine malik, onıñ Aqmescit SİZO-sına mecburen avuştırılması ise qanunsızdır, dep bildire.
Babası Vladimir Ğorobtsov qızı eki yıldan ziyade izolâtorlarda tutulğanını, bir müessiseden digerine avuştırılğanını hatırlay.
"2022 senesi quralaynıñ 16-ndan berli Qırımdaki SİZO-da buluna edi. Başta birinci SİZO-da, soñ ekinci SİZO-ğa avuştırıldı, soñra beşinci SİZO-ğa, soñra kene birinci SİZO-ğa", — dedi Vladimir Ğorobtsov.
Onıñ aytqanına köre, cinaiy dava açılğan soñ, İrinanıñ evge mektüp yazmasına izin berdiler. O vaqıt qorantası, onıñ qabaatlanğan kişi olaraq "qanuniy sayılğanını" bildi.
"Oña qarşı cinaiy dava açtılar, ve oña bizge mektüpler yazmağa imkân berdiler. Tek o vaqıt añladıq ki, dava endi qanuniyleştirildi ve İrınağa qarşı bazı qanunlar tatbiq etile", — dep qayd etti babası.
2024 senesi arman ayında 10,5 yıl umumiy rejimli koloniyada apis cezası berildi. Bu yıl yazda Moskvadaki RF Yuqarı mahkemesi ükümni deñiştirmedi. Şimdi İrına Mordoviyadaki umumiy rejimli koloniyada buluna.
Qızınıñ qıdırıluvı
Tuvğanları İrinanı öz başına qıdırmağa tırıştı, amma resmiy Rusiye strukturaları malümatnı gizledi.
"Qıdıruv muracaatını Moskvadaki Rusiye FSB-sine yollağan soñ, onıñ Qırımda olğanını bildik. Bir ay soñra, ilk yaz ayınıñ soñunda, onıñ Qırımda tutulğanı aqqında cevap keldi", — dep tarif etti Volodımır Ğorobtsov.
O, 2022 senesi yazda Aqmescitke barğanınıñ neticeleri olmadı, dep hatırlay: müessiselerniñ memuriyeti laf etmekni red etken edi.
"Biz onı qıdırmaq içün Aqmescitke kettik. Biz onı SİZO-da tapmaq istedik, FSB idaresinen muracaat ettik. Amma kimse biznen laf etmek istemedi. E-mailge aynı cevaplar yollanıla edi, açıqlamaq mümkün degil, devlet sırı", — dep qayd etti o.
Vaziyet, qorantanıñ ukrayin pasportları tanılmağanı ve advokat İrınanıñ bulunğan yerini çoq vaqıt devamında tasdıqlap olamağanı içün kerginleşti. Volodımır Ğorobtsovnıñ aytqanına köre, SİZO-da bulunğan vaqıt devamında qızınıñ sağlığı fenalaştı.
"O, birinci mahkeme oturışına qadar tahminen 20 kilog azğanı belli. O, 20 kilo azğanını yazıp yolladı", — dedi o .
Babasınıñ aytqanına köre, İrınağa ruhiy basqı yapıldı, tış dünya ile bağı kesildi.
"O, kitap oqup, aynı SİZO-ğa tüşken diger qızlardan haber ala edi", — dep qayd etti Ğorobtsov.
Rusiyeniñ ceza-icra sistemasınıñ inkişafı programması 2035 senesine qadar çalışacaq ve bütün Rusiye territoriyasında, em de Ukrayinanıñ işğal etilgen topraqlarında penitentsiar obyektleriniñ qurucılığı ve rekonstruktsiyasını qaplaycaq. Qırımda yañı tahqiqat izolâtorlarınıñ qurucılığı 2026-2030 seneleri planlaştırıla.
Ukrayina prezidentiniñ Qırım Muhtar Cumhuriyetindeki temsilciligi Rusiyeniñ bu areketlerini takbih etti. Müessisede qayd ettiler ki, bu planlar Rusiyeniñ repressiv siyaseti quvetleşkenine ve işkence ve diger deşetli, insaniyetsiz ya da menlikni aşalağan areket ve cezalarğa qarşı Avropa konventsiyasından çıqqanına baqmadan ömürge keçirile. Bu qarar mabüslerniñ tutuv şaraitleriniñ halqara nezaretinden qaçmaq ıntıluvlarını köstere ve işğal etilgen Qırımda insan aqları içün telükelerni arttıra, dep qayd ettiler prezident temsilciliginde.
"Qırım yañı apishanege çevirildi"
Qırım 2022 senesinden soñ yañı işğal etilgen topraqlardan qaçırılğanlar içün yañı apishanege çevirildi. Birinci nevbette Herson vilâyetiniñ ve Zaporojjâ vilâyetiniñ işğal etilgen qısımları aqqında söz yürsetile, dep ayta Qırım aq qorçalayıcı gruppasınıñ idare reisi Olğa Skrıpnık.
Onıñ qayd etkenine köre, bu insanlarnıñ büyük bir qısmı Qırımğa avuştırıla ve tutula. Bundan da ğayrı, taqip etilgen qadınlarnıñ sayısı arta.
"Şimdi pek tarqalğan ayrı bir adet bar, bu qadınlarnı taqip etüv, bu da SİZO-da ayrı yerlerniñ sayısını arttırmağa mecbur ete", — dep añlattı Skrıpnık.
"Öz işkence odaları"
2026 senesinden Rusiye FSB-sı öz tahqiqat izolâtorlarını tutmaq aqqını alacaq, dep qayd ete aq qorçalayıcı.
"Federal Cezalarnı yerine ketirüv hızmetiniñ nezaretinden çıqarılıp, FSB-ge teslim etilecek izolâtorlar olacaq, olar böyle qapalı müessiselerni ilk nevbette işkence içün qullanacaq", - dedi o.
Onıñ aytqanına köre, Qırımda mahsus hızmet tarafından idare etilgen izolâtor endi çalışa.
"Meselâ, Rusiyeniñ Qırımğa keñ kölemli basuvı başlanğan soñ açqan 2-nci SİZO, işte böyle. Onı FSB idare ete, onı nezaret ete bilecek diger akimiyet organları yoq", — dep qayd etti Skrıpnık.
Qırımda yañı SİZO-lar nege kerek?
Olğa Skrıpnıknıñ fikrince, Qırımda yañı SİZO-larnıñ qurulmasınıñ daa bir sebebi, işğal etilgen Ukrayina topraqlarında bir bütünlik sisteması daa qurulmağanıdır. Tutulğanlarnı tutmaq içün buña uyğunlaştırılğan odalar qullanıla. Qırımda ise bu endi qullanılğan bir usul, dep ayta Skrıpnık.
"Qırımdaki SİZO-larda işkence degil de, uydurılğan cinaiy işler de qullanıla. Anda FSB-niñ tecribeli hadimleri, uzun vaqıt devamında insanlarnı işkencege oğratqan ve davalarnı nasıl resmiyleştireceklerini bilgen taqiqatçılar bar", — dedi o.
Onıñ aytqanına köre, Rusiye tarafından yaqalanğan Herson ve Zaporojjâ sakinleri de buña oğradı.
"Esir alınğan insan şübeli statusına keçken soñ, onı sesasen Qırım SİZO-larına alıp keteler, anda cinaiy iş uydurıp, mahkemelerge, adetince Rusiye arbiy mahkemelerine bereler", — dep qayd etti Skrıpnık.
Aq qoruyıcı emin ki, yañı SİZO-larnıñ qurucılığı repressiyalarnıñ yañı dalğaları içün temel olacaq.
"Bu, Rusiye Federatsiyasınıñ taqiplerini arttırğanını tasdıqlay. Bu da qadınlarnıñ taqip etilüvi devam etecegini köstere, çünki SİZO-lar qadın kameraları içün de azırlanacaq", — dedi o.
Skrıpnıknıñ qayd etkenine köre, Rusiyeniñ İşkencege qarşı halqara konventsiyasından çıqması Kremlniñ repressiv ameliyatnı qanunlaştırmaq kursunı tasdıqlay.
